Η ιατρική υποβοήθηση της ανθρώπινης αναπαραγωγής έκανε την ουσιαστική εμφάνιση της το 1978 οπότε και γεννήθηκε στην Μεγάλη Βρετανία το πρώτο παιδί από εξωσωματική γονιμοποίηση. Έκτοτε η συνεχής ιατρική καινοτομία και πρόοδος έδωσε λύση στο πρόβλημα υπογονιμότητας αλλά συνάμα γέννησε την ανάγκη ρύθμισης των νέων οικογενειακών σχέσεων που προέκυπταν όπως για παράδειγμα με την παρένθετη μητρότητα.
Στην Ελλάδα οι Ν. 3089/2002 και Ν. 3305/2005 δημιούργησαν το νομοθετικό πλαίσιο για τον κλάδο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ( Ι.Υ.Α.).
Η παρένθετη μητρότητα αποτελεί ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα ζητήματα όχι μόνο στο πεδίο της Ι.Υ.Α. αλλά και από βιοηθικής, θρησκευτικής αλλά και κοινωνικής σκοπιάς. Σημειωτέον ότι σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες η διαδικασία της παρένθετης μητρότητας απαγορεύεται ρητά. Τι είναι όμως η παρένθετη μητρότητα και υπό ποιους όρους επιτρέπεται βάσει Νόμου στην Ελλάδα;
Παρένθετη μητρότητα είναι η περίπτωση κατά την οποία γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί (επίδοξη μητέρα) ‘’δανείζεται’’ την μήτρα άλλης γυναίκας (παρένθετη) στο σώμα της οποίας μεταφέρεται το γονιμοποιημένο ωάριο. Στην Ελληνική έννομη τάξη απαγορεύεται ή λεγόμενη πλήρης υποκατάσταση δηλαδή η περίπτωση το ωάριο να προέρχεται από την παρένθετη μητέρα. Αυτό είναι λογικό να απαγορεύεται δηλαδή η παρένθετη να κυοφορήσει δικό της γενετικό υλικό (ωάριο) λόγω της ψυχικής επιβάρυνσης που κάτι τέτοιο θα επέφερε.
Η παρένθετη μητρότητα επιτρέπεται βάσει των άρθρων 1456, 1458 του Ελληνικού Αστικού Κώδικα (Α.Κ.) εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Γονείς δια μέσου της παρένθετης μητρότητας μπορούν να γίνουν όχι μόνο έγγαμα ζευγάρια αλλά και σύντροφοι σε ελεύθερη ένωση ακόμα και μια μοναχική γυναίκα. Την αίτηση υποβάλλει πάντα μόνο η γυναίκα.
Συνοπτικά οι βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν είναι:
Ι) Η αιτούσα μητέρα να μην έχει υπερβεί το πεντηκοστό έτος της ηλικίας της. Αυτό θεωρείται το ανώτατο αναπαραγωγικό ηλικιακό όριο σύμφωνα με τον Ελληνικό Νόμο. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι υπάρχει Ελληνική Δικαστική απόφαση που χορήγησε άδεια σε γυναίκα ηλικίας 52 ετών με το σκεπτικό ότι το γενετικό υλικό είχε κρυοσυντηρηθεί όταν αυτή βρισκόταν εντός του ορίου ηλικίας. Είναι εμφανές ότι το Δικαστήριο στη συγκεκριμένη περίπτωση και με διασταλτική ερμηνεία του Νόμου προσπάθησε και έδωσε λύση στο αίτημα της επίδοξης μητέρας.
ΙΙ) Στο πρόσωπο της αιτούσας πρέπει να συντρέχει ιατρική αδυναμία κυοφορίας που να αποδεικνύεται με ιατρικά έγγραφα.
ΙΙΙ) Η παρένθετη μητέρα πρέπει να είναι ηλικίας από 25-45 ετών, να έχει ήδη ένα τέκνο και να μην έχει υποβληθεί σε περισσότερες από δύο καισαρικές τομές.
ΙV) Τόσο η αιτούσα ο σύζυγος ή σύντροφός της και η παρένθετη πρέπει να υποβληθούν σε εξετάσεις για σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Η παρένθετη μητέρα υποβάλλεται επιπροσθέτως και σε ψυχιατρική εξέταση.
V) Η αιτούσα ή η παρένθετη να έχει μόνιμη κατοικία ή τουλάχιστον προσωρινή διαμονή στην Ελλάδα.
VI) Το γενετικό υλικό να μην ανήκει στην παρένθετη μητέρα.
VII) Να υπάρχει έγγραφη συμφωνία μεταξύ των μερών βάσει της οποίας η παρένθετη δέχεται άνευ οικονομικού ανταλλάγματος να υποβληθεί στην διαδικασία της παρένθετης κύησης. Υιοθετείται λοιπόν μόνο η αλτρουιστική παρένθετη κύηση και απαγορεύεται οποιουδήποτε είδους οικονομική συναλλαγή. Προβλέπεται όμως βάσει απόφασης της Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής να καλυφθούν τα έξοδα της εγκυμοσύνης, κυοφορίας, τοκετού και λοχείας καθώς επίσης και αποζημίωση για την αποχή της παρένθετης μητέρας από την εργασία της.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ξανά ότι ο Νομοθέτης επιτρέπει μόνο σε γυναίκα να υποβάλλει αίτηση. Την θεωρία και τα Δικαστήρια έχει όμως απασχολήσει το θέμα του επιτρεπτού της αιτήσεως από μόνο άγαμο άνδρα. Κατά μια άποψη ο αποκλεισμός του άνδρα αποτελεί κατάφωρη διακριτική μεταχείριση σε βάρος του που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το άρθρο 4 του Συντάγματος και κατά συνέπεια δεν μπορεί να γίνει ανεκτή. Με αυτό το σκεπτικό έχουν εκδοθεί ήδη δύο αποφάσεις Ελληνικών Δικαστηρίων που χορήγησαν καταρχήν άδεια σε άγαμο μοναχικό άνδρα. Όμως και οι δύο αυτές αποφάσεις έχουν προσβληθεί με έφεση από τον αρμόδιο Εισαγγελέα οπότε και η μια έχει ήδη εξαφανιστεί.
Κατά την αντίθετη και κρατούσα σήμερα άποψη δεν χωρεί αναλογική εφαρμογή του Νόμου και για τον άγαμο άντρα, δεδομένου ότι ο νομοθέτης με την γραμματική διατύπωση του σχετικού Νόμου τον έχει ρητά αποκλείσει. Είναι σαφές ότι στον Νόμο αποτυπώνεται η παρούσα βούληση του Νομοθέτη που απηχεί τις τρέχουσες ηθικοκοινωνικές αντιλήψεις που κρατούν σήμερα στην Ελλάδα.
Η απολύτως κρατούσα στην θεωρία και νομολογία σήμερα άποψη είναι ότι αίτηση για έκδοση άδειας παρένθετης μητρότητας επιτρέπεται μόνο σε άγαμη γυναίκα, έγγαμο ζευγάρι και ζευγάρι σε ελεύθερη ένωση (ετεροφυλόφιλων). Αιτούσα σε όλες τις ως άνω περιπτώσεις είναι μόνο η γυναίκα οπότε στην περίπτωση του έγγαμου και σε ελεύθερη ένωση ζευγαριού ο σύζυγος-σύντροφος συναινεί.
Επίσης άξιο αναφοράς είναι ότι με βάσει τον αρχικό Ν. 3089/2002 προϋπόθεση για την αίτηση παρένθετης μητρότητας ήταν τόσο η αιτούσα όσο και η παρένθετη να είναι κάτοικοι Ελλάδος. Με τροποποίηση όμως στο Νόμο ήδη από το έτος 2014 αρκεί η αιτούσα ή η παρένθετη διαζευκτικά να έχουν είτε την κατοικία είτε τη προσωρινή διαμονή τους στην Ελλάδα. Παρατηρείται λοιπόν μια σημαντική μεταστροφή του σκεπτικού του Νομοθέτη ο οποίος ενώ αρχικά έδειξε να μην επιθυμεί τον αναπαραγωγικό τουρισμό τελικά ως φαίνεται τον επέτρεψε.
Η διαφορετικότητα και προοδευτική αντιμετώπιση της παρένθετης μητρότητας στην Ελλάδα γίνεται εύκολα αντιληπτή με μια σύντομη επισκόπηση του θεσμού στα λοιπά κράτη της Ευρώπης και της Αμερικής.
Σε αρκετά κράτη της Ευρώπης οι συμφωνίες παρένθετης μητρότητας θεωρούνται άκυρες είτε επειδή ο νόμος απαγορεύει ρητώς την συγκεκριμένη πρακτική (όπως για παράδειγμα στη Γαλλία όπου η πρακτική θεωρείται αντίθετη στη δημόσια τάξη και επιφέρει τόσο αστικές όσο και ποινικές κυρώσεις, στη Βουλγαρία, στην Μάλτα, στη Πορτογαλία, στην Ισπανία και στην Ιταλία) είτε επειδή θεωρείται ότι το αντικείμενο της συμφωνίας είναι μη νόμιμο ή αντίθετο στα χρηστά ήθη (όπως συμβαίνει στο Βέλγιο, στη Γερμανία και στην Ελβετία). Άλλα κράτη δεν περιέχουν συγκεκριμένη νομοθετική πρόβλεψη για την παρένθετη μητρότητα (όπως η Τσεχία, η Κύπρος, η Εσθονία, η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Σλοβενία), ενώ κάποια άλλα κράτη απαγορεύουν την εμπορική παρένθετη μητρότητα χωρίς όμως να ρυθμίζουν την αλτρουιστική παρένθετη μητρότητα (αυτό ισχύει στην Δανία, την Ουγγαρία, την Ιρλανδία και τη Λετονία). Στην Ολλανδία η αλτρουιστική παρένθετη μητρότητα επιτρέπεται υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις, πρακτικά μόνο για ετερόφυλα ζευγάρια σε μια από τις 18 εξουσιοδοτημένες κλινικές ενώ προβλέπονται και ποινικές κυρώσεις για κάποιες εκφάνσεις της παρένθετης μητρότητας. Στη Σουηδία από την άλλη πλευρά δεν υφίσταται συγκεκριμένη νομοθεσία και είναι παράνομο, οι κλινικές Ι.Υ.Α. να προβαίνουν σε διευθέτηση συμφωνιών παρένθετης μητρότητας.
Η Ουκρανία διαθέτει ένα από τα πιο ευνοϊκά νομοθετικά πλαίσια για την παρένθετη μητρότητα και αποτελεί έναν από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς ιατρικού τουρισμού στον τομέα της παρένθετης μητρότητας.
Το Ηνωμένο Βασίλειο, αν και δεν διαθέτει νόμο περί αλτρουιστικής παρένθετης μητρότητας και οι συμφωνίες παρένθετης μητρότητας δεν εκτελούνται, ρυθμίζει νομοθετικά τον καθορισμό των κατά νόμο γονέων του τέκνου που γεννάται με παρένθετη μητρότητα.
Στις Η.Π.Α δεν υφίσταται ομοσπονδιακή νομοθετική ρύθμιση και η παρένθετη μητρότητα αποτελεί ζήτημα που αντιμετωπίζεται πολιτειακά.που αποδεικν
Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της Ε.Ε. που διαθέτει συγκεκριμένο νόμο περί παρένθετης μητρότητας και στην οποία το τέκνο που γεννάται μετά την άδεια του Δικαστηρίου θεωρείται νομικά τέκνο της αιτούσας και του συζύγου/συντρόφου της. ( Άρθρο 1464 Ελληνικού Αστικού Κώδικα « Στην περίπτωση τεχνητής γονιμοποίησης, αν η κυοφορία έγινε από άλλη γυναίκα υπό τους όρους του άρθρου 1458 Α.Κ. (δηλαδή μετά από δικαστική άδεια), μητέρα του τέκνου τεκμαίρεται η γυναίκα στην οποία δόθηκε η σχετική δικαστική άδεια.)
Μετά τον Νόμο 4272/2014 (άρθρο 17) η Ελλάδα πλέον αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους προορισμούς για αλλοδαπές αιτούσες μητέρες για την απόκτηση τέκνου μέσω της διαδικασία της παρένθετης μητρότητας.
